પ્રિય વાચકમિત્રો! નમસ્કાર! વર્ષ 2019માં આપે ‘અનુપમા’ પર માણેલા વિવિધ વિષયો પરના કેટલાક યાદગાર લેખોના સંક્ષેપ પર એક નજર… સંપૂર્ણ લેખ વાંચવા આપ લિંક પર ક્લિક કરશો. *** * * ** * *** ** ** અનુપમા લેખ: ભારતીય ક્રિકેટના વિક્રમસર્જક મહારથીઓ: વિજય મર્ચન્ટ અને વિજય હઝારે ભારતીય ક્રિકેટના ઇતિહાસમાં વિજય મર્ચન્ટ અને વિજય હઝારે… Continue reading ‘અનુપમા’ પર 2019નાં સ્મરણો
ઇન્ટરનેટ તથા કમ્પ્યુટિંગ ટેકનોલોજીના આશ્ચર્યજનક પ્રસાર સાથે વ્યાપાર-વાણિજ્ય-ઉદ્યોગ પણ રોકેટગતિથી વિકસવા લાગ્યાં છે.
વિશ્વમાં આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપાર જ નહીં, દેશ દેશમાં આંતરિક વ્યાપાર પણ એટલો જ સ્પર્ધાત્મક બન્યો છે. ઇન્ડસ્ટ્રી અને કોમર્સ સામે નવી, ઇનોવેટિવ પ્રૉડક્ટ્સ અને સર્વિસિઝ માર્કેટમાં મૂકવાના પડકારો છે. માર્કેટ અને કન્ઝ્યુમર સેગ્મેન્ટ્સ વિશે તલસ્પર્શી માહિતી હોય તો જ બિઝનેસ ટકી શકે.
વ્યાપારી સંસ્થાઓ, ઉપભોક્તાઓ અને બજારનાં ઘટકો વચ્ચે સતત થતાં રહેતાં ઇન્ટરએક્શન્સ નિરંતર માહિતીનો જંગી ડેટા ઊભો કરે છે. આવા બિગ ડેટાને હેન્ડલ કરવા નાની મોટી કંપનીઓને અતિ ખર્ચાળ, હાઇ પાવર કમ્પ્યુટર સિસ્ટમ્સ અને આધુનિક સોફ્ટવેર્સ-એપ્લિકેશન્સ વસાવવાં પોસાય નહીં. અદ્યતન હાર્ડવેર – સોફ્ટવેર ખરીદીને વસાવવાં તો ખર્ચાળ છે જ, ઉપરાંત તેમને સાચવવા અને અપડેટ કરતાં રહેવા પણ ભારે ખર્ચાળ છે.
આવા મુદ્દાઓમાંથી ક્લાઉડ ટેકનોલોજીનો વિચાર ઉદભવ્યો છે. પરિણામે ક્લાઉડ કમ્પ્યુટિંગ સેવાઓ આપતી કંપનીઓ અસ્તિત્વમાં આવી છે. આવી ક્લાઉડ કમ્પ્યુટિંગ કંપનીઓ પાસે હાઇ એન્ડ કમ્પ્યુટર–સર્વર સિસ્ટમ્સ હોય છે અને તમામ પ્રકારનાં સોફ્ટવેર-પ્રોગ્રામ્સ-એપ્લિકેશન્સ હોય છે. આમ, બિઝનેસ કંપનીઓને પોતાનાં હાર્ડવેર-સોફ્ટવેર વસાવવાની જરૂરત નથી રહેતી. તેમના ડેટા પ્રૉસેસિંગથી માંડી સ્ટોરેજ સુધીની કામગીરી માટે ક્લાઉડ કમ્પ્યુટિંગ કંપની જ સ્ટેટ ઑફ ધ આર્ટ હાર્ડવેર-સોફ્ટવેર પૂરાં પાડે છે.
‘અનુપમા’ના આજના લેખમાં ક્લાઉડ કમ્પ્યુટિંગ વિષે જાણીએ અને ક્લાઉડ ટેકનોલોજી પર દ્રષ્ટિપાત કરીએ.
[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]
ભારતમાં ઊગતી પેઢી પાસે અમાપ બુદ્ધિશક્તિ છે, પરંતુ તેઓની પ્રતિભાને નિખારવા દેશમાં આવશ્યક ઉદ્દીપનનો અભાવ છે. પ્રાથમિક શિક્ષણથી લઈને ઉચ્ચ શિક્ષણની વ્યવસ્થા અને તે પછી કારકિર્દી વિકસાવવાની તકો દેશમાં પ્રોત્સાહક નથી બની રહી. હવે દેશની શિક્ષણવ્યવસ્થાની સમીક્ષા કરવાની જરૂર છે; શિક્ષણમાળખાને ઝકઝોરવાની જરૂર છે.
આપણી પાસે ઉત્તમ શિક્ષણસંસ્થાઓને ઑર વિકસાવવા નિષ્ઠાવાન શિક્ષકો છે. છતાં ક્યાંક શિક્ષણ પ્રત્યે ઉદાસીનતા સેવાઈ રહી છે, નહીં તો ભારતમાં શિક્ષણનાં સ્તર ઊંચાં ન આવે તેવું બને?
ભારતમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રદાન કરતી કોલેજો, યુનિવર્સિટીઓ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાનો ઘણાં છે. તેમાં ઉચ્ચ ક્રમની શિક્ષણ સંસ્થાઓના વિદ્યાર્થીઓ વૈશ્વિક કક્ષાએ વિવિધ ક્ષેત્રોમાં નામના પણ પામ્યા છે.
આવો, ‘અનુપમા’ના આજના લેખમાં ભારતમાં હાયર સ્ટડીઝ માટે શ્રેષ્ઠ યુનિવર્સિટીઓ અને ટોચ ક્રમે આવતી શિક્ષણસંસ્થાઓ વિશે માહિતી મેળવીએ.
[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]
આજે નાસાના પાર્કર સોલર પ્રોબના ભારતીય કનેકશનની ખાસ વાત કરવી છે.
અમેરિકાની અવકાશ સંસ્થા ‘નાસા’ – નેશનલ એરોનૉટિક્સ એન્ડ સ્પેસ એડમિનિસ્ટ્રેશન – નાં સ્પેસ પ્રોગ્રામ વિશ્વભરમાં ઉત્સુકતા વધારી રહ્યાં છે. દુનિયાભરનાં અગ્રણી મીડિયામાં નાસાનાં સ્પેસ મિશનો છવાઈ રહ્યાં છે, પરિણામે સામાન્ય માનવી પણ વર્તમાન અવકાશ કાર્યક્રમોમાં રસ લઈ રહ્યો છે.
એસ્ટ્રોનોમી – ખગોળશાસ્ત્ર, રેડિયો એસ્ટ્રોનોમી, એસ્ટ્રોફિઝિક્સ, રેડિયો એસ્ટ્રોફિઝિક્સ, સ્પેસ સાયન્સ જેવી વિજ્ઞાનની શાખા-પ્રશાખાઓ ડેવલપ થતી જાય છે. ગુજરાતનાં વિદ્વાન શિક્ષણશાસ્ત્રીઓ તથા મારા શિક્ષક મિત્રોને હું હાર્દિક અપીલ કરું છું કે આપ વિદ્યાર્થીઓને, ગુજરાતના યુવાધનને વિશ્વની બદલાતી તાસીરથી માહિતગાર કરો. યુવાવર્ગને પ્રોત્સાહિત કરવા ઘનિષ્ઠ પ્રયત્નો આદરો. આપ સૌના હાથમાં ગુજરાતની, ગુજરાતીઓની પ્રગતિનું સુકાન છે. શિક્ષકમિત્રો ! આપ વિદ્યાર્થીઓને નવાં વિકસતાં ક્ષેત્રોની જાણકારી આપો, વિજ્ઞાનની નવી ઉઘડતી દિશાઓ સમજાવો, વિવિધ ફિલ્ડમાં કેટલી અવનવી ઘટનાઓ ઘટી રહી છે તેની માહિતી આપો! વિદ્યાર્થીઓમાં વિચારશક્તિ ઊભી કરી પરિવર્તનો પ્રતિ અભિમુખ કરો! નવાં ક્ષેત્રોમાં ડગ માંડવા સજ્જ કરો!
નવી વિચારધારાઓ અને ટેકનોલોજીને જોરે દુનિયા કેવી ઝડપથી બદલાઈ રહી છે!
સ્ટીફન હૉકિંગ દ્વારા પૃથ્વી છોડી, માનવસવાટ માટે અન્યત્ર યોગ્ય ગ્રહ શોધવાની વાતને ગંભીરતાથી લેવાઈ છે. તે બાબત પરત્વે અમેરિકાનાં પ્રયત્નો કદાચ સૌથી ગંભીર હોય તેવું નાસાના સ્પેસ પ્રોગ્રામની વણથંભી વણઝારથી લાગી રહ્યું છે. નાસાનાં સ્પેસ કાર્યક્રમો અંતર્ગત પાયોનિયર 10, પાયોનિયર 11, વૉયેજર 1 અને વૉયેજર 2 પછી પાર્કર સોલર પ્રોબ તથા ન્યૂ હોરાઇઝોન્સ લોકજીભે ચઢી રહ્યાં છે.
‘અનુપમા’ના આજના લેખમાં પાર્કર સોલર પ્રોબની સફળતામાં નિમિત્ત બનનાર એક મહાન ભારતીય વૈજ્ઞાનિકની વાત કરીએ.
[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]
વિશ્વમાં અનેકવિધ ક્ષેત્રોમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સની ઉપયોગિતા સિદ્ધ થતી જાય છે.
અમેરિકા અને ચીન જેવા દેશો આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનું મહત્ત્વ પારખી ચૂક્યા છે. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ અને ‘ઇન્ટેલિજન્ટ’ મશીનનાં પ્યાદાંઓથી આવતી કાલની દુનિયાના સુપર પાવર નિર્મિત થવાની શક્યતાઓ નકારી ન શકાય. જો અમેરિકા-ચીન આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સની હોડમાં ઉતર્યા હોય, તો ભારત શા માટે પાછળ રહે?
ભારત પણ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (એઆઇ) ના વ્યાવહારિક ઉપયોગો માટે સજ્જ થઈ રહ્યું છે.
દુનિયામાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સની એપ્લિકેશન્સ ઇ-કોમર્સ, ટેલિકોમ, હેલ્થકેર, એગ્રીકલ્ચર, એજ્યુકેશન, એન્ટરટેઇનમેન્ટ, કમ્મ્યુનિકેશન, ડિફેન્સ, ટ્રાંસ્પોર્ટેશન, ઇન્ફર્મેશન ટેકનોલોજી જેવા ક્ષેત્રોમાં વ્યાપક બનતી જાય છે, જ્યારે ભારતમાં મુખ્યત્વે હેલ્થકેર, એગ્રીકલ્ચર અને એજ્યુકેશન જેવા ક્ષેત્રોમાં તે વિશેષ પ્રચલિત છે. જો કે ભારતમાં એમેઝોન જેવી મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓ સાથે ઇન્ફોસિસ તથા રિલાયંસ જેવી કંપનીઓ પણ એઆઇ ટેકનોલોજીને અપનાવી રહી છે, પણ હજી ઘણું કરવાનું બાકી છે.
બિગ ડેટા, ક્લાઉડ ટેકનોલોજી, મશીન લર્નિંગ તથા આર્ટિફિશિયલ ન્યુરાલ નેટવર્ક ત્વરાથી વિશ્વ પર છવાતાં ભારત સરકાર તેમજ દેશના પોલિસી કમિશન (નીતિ આયોગ) ને આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ ટેકનોલોજીની અનિવાર્યતા સમજાઈ છે. ફેબ્રુઆરી 2018માં દ્વારા ભારતમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ માટેનો નેશનલ પ્રોગ્રામ જાહેર થયો છે, જે અંતર્ગત એઆઇ ક્ષેત્રે સંશોધન પર વિશેષ ભાર મૂકાશે.
આવતા દસ વર્ષમાં બિગ ડેટા અને ક્લાઉડ ટેકનોલોજીએ આપણા જીવનને ભરડો લઈ લીધો હશે. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ અને મશીન લર્નિંગ આપના રોજિંદા જીવનમાં ક્યાંક ને ક્યાંક કોઈ ભાગ જરૂર ભજવતા હશે. આપ યુવાન હો કે સિનિયર સિટિઝન, આપને દુનિયા સાથે તાલ મિલાવવા આ અદ્યતન ટેકનોલોજીથી વાકેફ રહેવું પડશે. દેશના બાળકોને અને યુવાનોને આ વિશે જાગૃત કરવાની આપણા સૌની ફરજ છે.
આવો, ‘અનુપમા’ના આજના અંકમાં વિશ્વમાં વિસ્તરતી એઆઇ ટેકનોલોજીના સ્કોપને સમજવા સાથે ભારતમાં એઆઇના સ્કોપનું મૂલ્યાંકન કરીએ.
[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]
મુંબઈમાં વિશ્વના સૌથી પ્રાચીન ખડકોમાંથી એક ખડક ગિલ્બર્ટ હિલ છે.
મુંબઈના અંધેરીમાં ગિલ્બર્ટ હિલ આશરે સાડા છ કરોડ વર્ષ પહેલાં રચાઈ હોવાની ધારણા છે. ગિલ્બર્ટ હિલ વિશિષ્ટ પ્રકારનો પ્રાચીન કોલમર જોઇન્ટિંગ પ્રકારનો રૉક કે ખડક છે. ભારતમાં આ પ્રકારનો અન્ય કોઈ ખડક આટલો પુરાણો નથી.
આવા પ્રાચીન કોલમર જોઇન્ટિંગ ધરાવતા જાણીતા ત્રણ રૉક પર આપણે નજર નાખીએ: એક ભારતમાં એક માત્ર ગિલ્બર્ટ હિલ, અન્ય બે અમેરિકામાં ડેવિલ્સ પોસ્ટપાઇલ (કેલિફોર્નિયા) અને ડેવિલ્સ ટાવર (વાયોમિંગ).
ભારતની આર્થિક રાજધાની મુંબઈના સબર્બ પશ્ચિમ અંધેરીમાં ગિલ્બર્ટ હિલ આવેલ છે. તે અંધેરી સ્ટેશનથી માત્ર દોઢ બે કિલોમીટર દૂર પશ્ચિમમાં સ્થિત છે. ગિલ્બર્ટ હિલ ટેકરી નથી; તે આશરે 61 મીટર ઊંચો એક વિશાળકાય ખડક-સ્તંભ છે. એક જ ખડકના સળંગ એક જ પથ્થરનો બનેલો હોવાથી તેને મોનોલીથ કોલમ કહી શકાય.
ગિલ્બર્ટ હિલ વિશ્વના પ્રાચીનતમ ખડકો પૈકી એક છે. લાખો વર્ષો પહેલાં જ્વાળામુખીના લાવા ઠરવાથી બનેલ ગિલ્બર્ટ હિલ એક બાસાલ્ટ ખડક છે. ગિલ્બર્ટ હિલની ઉંમર આશરે 65 મિલિયન વર્ષની મનાય છે. યુગ-યુગથી કાળની થપેટો ઝીલી રહી તે અડીખમ ઊબી રહી શકી છે તે આશ્ચર્યની વાત છે.
જીયોલોજી – ભૂસ્તરશાસ્ત્રની દ્રષ્ટિએ ભારતમાં બેજોડ એવી ગિલ્બર્ટ હિલની ગણના દુનિયાના સૌથી જૂના ખડકોમાં થાય છે. મુંબઈની આ કહેવાતી ટેકરી (હિલ) હકીકતમાં આશરે બસો ફૂટ ઊંચો બાસાલ્ટિક ખડક છે, એક મોનોલીથ સ્તંભ છે. કાળની થપેટોને ઝીલતી રહેલી ગિલ્બર્ટ હિલની ટોચે ગાંવદેવી – દુર્ગા માતાના મંદિર પ્રખ્યાત છે.
આવો, ‘અનુપમા’ પર આજે ગિલ્બર્ટ હિલ સંબંધી વિસ્મયકારી વાતો જાણીએ.
[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]
ભારતની અર્થવ્યવસ્થાને વિશ્વ આતુરતાથી અવલોકી રહ્યું છે. ગ્લોબલાઇઝેશન પછી વર્લ્ડ ઇકોનોમીમાં ભારે પરિવર્તનો આવ્યાં છે. માર્કેટવ્યવસ્થાઓ જટિલ બનતાં આર્થિક વિકાસનાં પરિબળો બદલાતાં રહે છે. અર્થવ્યવસ્થા તથા આર્થિક વિકાસની ક્ષતિ રહિત અને સુયોગ્ય મૂલવણી અઘરી છે. અર્થવ્યવસ્થાની ‘તંદુરસ્તી’ને માપવાનાં માપદંડો અને ધોરણો વિશ્વની જુદી જુદી સંસ્થાઓ માટે અલગ અલગ છે. તેથી વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાઓને એક ત્રાજવે તોળવી શક્ય નથી, તો યે કેટલાંક પરિણામો ઊડીને આંખે વળગે છે.
દાયકાઓથી યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઑફ અમેરિકા વર્લ્ડ ઇકોનોમીના શિખરે બિરાજે છે.
1980 – 90 ના દાયકામાં વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થામાં નવો પ્રાણ ફુંકાયો, ત્યારે યુએસએ તથા યુએસએસઆર (સોવિયેટ યુનિયન) વિશ્વની સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓ ધરાવતા દેશો હતા. તે સમયે નોમિનલ ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટના આધારે લાર્જેસ્ટ વર્લ્ડ ઇકોનોમી તરીકે યુએસએ, યુએસએસઆર, જાપાન, વેસ્ટ જર્મની અને ફ્રાંસ પ્રથમ પાંચ ક્રમે હતાં.
વર્ષ 2000 પછી ચીનની આર્થિક પ્રગતિ તેજ બની. 2010માં વિશ્વની અર્થવ્યવસ્થાઓમાં ચીન બીજા ક્રમે આવી ગયું. 2015ના વર્ષમાં વિશ્વની સૌથી મોટી પાંચ અર્થવ્યવસ્થાઓમાં અમેરિકા, ચીન, જાપાન, જર્મની અને યુનાઇટેડ કિંગ્ડમ (યુકે) ટોચના સ્થાને આવી ગયાં.
આ દરમ્યાન ભારતની આર્થિક પ્રગતિને પાંખો ફૂટી છે. ભારતનો આર્થિક વિકાસ ઘણાને આશાસ્પદ લાગે છે, ઘણાને નિરાશાજનક. બંને પક્ષે નિષ્ણાત અર્થશાસ્ત્રીઓના દાવા છે. કોની વાત સાચી માનવી? આમાં સામાન્ય વાચકે શું સમજવું? એક જ થઈ શકે કે સાચા-ખોટા દાવાઓના વિવાદમાં ન પડવું. વાચકે સ્વયં અર્થશાસ્ત્રના પાયાના મુદ્દા પર નજર નાખવી અને જાતે જ આર્થિક ચિત્રને સમજવા પ્રયત્ન કરવો. આવો, ‘અનુપમા’ના આજના લેખમાં ભારતીય ઇકોનોમીનાં કેટલાંક પાસાંઓ નિહાળીએ. ભારતના સ્વાતંત્ર્ય દિન (15 ઑગસ્ટ) પૂર્વે ‘અનુપમા’નો આ લેખ વાંચી આપ પણ કહેશો: ‘મેરા ભારત મહાન’.
[આપના સ્ક્રીન પર આ લેખ સંપૂર્ણ ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક (ટાઇટલ) પર ક્લિક કરશો.– હરીશ દવે]
બ્રહ્માંડનાં રહસ્યો ઉકેલવા માનવી યુગોથી મથતો રહ્યો છે. સામાન્ય માનવ માટે તો શું, ફિલોસોફર અને વૈજ્ઞાનિક માટે પણ બ્રહ્માંડ એક અજીબ પહેલી બની રહ્યું છે. બ્રહ્માંડની ઉત્પત્તિ શી રીતે થઈ?બ્રહ્માંડનાં મૂળભૂત તત્ત્વો કયાં? યુનિવર્સનાં એલિમેન્ટરી પાર્ટિકલ કયાં? વિજ્ઞાન આગળ વધતું જાય છે; પ્રશ્નો ઓર ગુંચવાતા જાય છે. “તે શું છે?” પ્રશ્નનો જવાબ મેળવવામાં આપણને પ્રાચીન… Continue reading હાઇ એનર્જી પાર્ટિકલ ન્યુટ્રીનો પર સંશોધન માટે ભારતમાં ન્યુટ્રીનો ઑબ્ઝર્વેટરી
અનુપમા 