વિશ્વમાં અનેકવિધ ક્ષેત્રોમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સની ઉપયોગિતા સિદ્ધ થતી જાય છે.

અમેરિકા અને ચીન જેવા દેશો આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનું મહત્ત્વ પારખી ચૂક્યા છે. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ અને ‘ઇન્ટેલિજન્ટ’ મશીનનાં પ્યાદાંઓથી આવતી કાલની દુનિયાના સુપર પાવર નિર્મિત થવાની શક્યતાઓ નકારી ન શકાય. જો અમેરિકા-ચીન આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સની હોડમાં ઉતર્યા હોય, તો ભારત શા માટે પાછળ રહે?

ભારત પણ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (એઆઇ) ના વ્યાવહારિક ઉપયોગો માટે સજ્જ થઈ રહ્યું છે.

દુનિયામાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સની એપ્લિકેશન્સ ઇ-કોમર્સ, ટેલિકોમ, હેલ્થકેર, એગ્રીકલ્ચર, એજ્યુકેશન, એન્ટરટેઇનમેન્ટ, કમ્મ્યુનિકેશન, ડિફેન્સ, ટ્રાંસ્પોર્ટેશન, ઇન્ફર્મેશન ટેકનોલોજી જેવા ક્ષેત્રોમાં વ્યાપક બનતી જાય છે, જ્યારે ભારતમાં મુખ્યત્વે હેલ્થકેર, એગ્રીકલ્ચર અને એજ્યુકેશન જેવા ક્ષેત્રોમાં તે વિશેષ પ્રચલિત છે. જો કે ભારતમાં એમેઝોન જેવી મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓ સાથે ઇન્ફોસિસ તથા રિલાયંસ જેવી કંપનીઓ પણ એઆઇ ટેકનોલોજીને અપનાવી રહી છે, પણ હજી ઘણું કરવાનું બાકી છે.

બિગ ડેટા, ક્લાઉડ ટેકનોલોજી, મશીન લર્નિંગ તથા આર્ટિફિશિયલ ન્યુરાલ નેટવર્ક ત્વરાથી વિશ્વ પર છવાતાં  ભારત સરકાર તેમજ દેશના પોલિસી કમિશન (નીતિ આયોગ) ને આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ ટેકનોલોજીની અનિવાર્યતા સમજાઈ છે. ફેબ્રુઆરી 2018માં  દ્વારા ભારતમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ માટેનો નેશનલ પ્રોગ્રામ જાહેર થયો છે, જે અંતર્ગત એઆઇ ક્ષેત્રે સંશોધન પર વિશેષ ભાર મૂકાશે.

આવતા દસ વર્ષમાં બિગ ડેટા અને ક્લાઉડ ટેકનોલોજીએ આપણા જીવનને ભરડો લઈ લીધો હશે. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ અને મશીન લર્નિંગ આપના રોજિંદા જીવનમાં ક્યાંક ને ક્યાંક કોઈ ભાગ જરૂર ભજવતા હશે. આપ યુવાન હો કે સિનિયર સિટિઝન, આપને દુનિયા સાથે તાલ મિલાવવા આ અદ્યતન ટેકનોલોજીથી વાકેફ રહેવું પડશે. દેશના બાળકોને અને યુવાનોને આ વિશે જાગૃત કરવાની આપણા સૌની ફરજ છે.

આવો, ‘અનુપમા’ના આજના અંકમાં વિશ્વમાં વિસ્તરતી એઆઇ ટેકનોલોજીના સ્કોપને સમજવા સાથે ભારતમાં એઆઇના સ્કોપનું મૂલ્યાંકન કરીએ.

[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં  ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]

મુંબઈમાં વિશ્વના સૌથી પ્રાચીન ખડકોમાંથી એક ખડક ગિલ્બર્ટ હિલ છે.

મુંબઈના અંધેરીમાં ગિલ્બર્ટ હિલ આશરે સાડા છ કરોડ વર્ષ પહેલાં રચાઈ હોવાની ધારણા છે. ગિલ્બર્ટ હિલ વિશિષ્ટ પ્રકારનો પ્રાચીન કોલમર જોઇન્ટિંગ પ્રકારનો રૉક કે ખડક છે. ભારતમાં આ પ્રકારનો અન્ય કોઈ ખડક આટલો પુરાણો નથી.

આવા પ્રાચીન કોલમર જોઇન્ટિંગ ધરાવતા જાણીતા ત્રણ રૉક પર આપણે નજર નાખીએ: એક ભારતમાં એક માત્ર ગિલ્બર્ટ હિલ, અન્ય બે અમેરિકામાં ડેવિલ્સ પોસ્ટપાઇલ (કેલિફોર્નિયા) અને ડેવિલ્સ ટાવર (વાયોમિંગ).

ભારતની આર્થિક રાજધાની મુંબઈના સબર્બ પશ્ચિમ અંધેરીમાં ગિલ્બર્ટ હિલ આવેલ છે. તે અંધેરી સ્ટેશનથી માત્ર દોઢ બે કિલોમીટર દૂર પશ્ચિમમાં સ્થિત છે. ગિલ્બર્ટ હિલ ટેકરી નથી; તે આશરે 61 મીટર ઊંચો એક વિશાળકાય ખડક-સ્તંભ  છે. એક જ ખડકના સળંગ એક જ પથ્થરનો બનેલો હોવાથી તેને મોનોલીથ કોલમ કહી શકાય.

ગિલ્બર્ટ હિલ વિશ્વના પ્રાચીનતમ ખડકો પૈકી એક  છે. લાખો વર્ષો પહેલાં જ્વાળામુખીના લાવા ઠરવાથી બનેલ ગિલ્બર્ટ હિલ એક બાસાલ્ટ ખડક છે. ગિલ્બર્ટ હિલની ઉંમર આશરે 65 મિલિયન વર્ષની મનાય છે. યુગ-યુગથી કાળની થપેટો ઝીલી રહી તે અડીખમ ઊબી રહી શકી છે તે આશ્ચર્યની વાત છે.

જીયોલોજી – ભૂસ્તરશાસ્ત્રની દ્રષ્ટિએ ભારતમાં  બેજોડ એવી ગિલ્બર્ટ હિલની ગણના દુનિયાના સૌથી જૂના ખડકોમાં થાય છે.  મુંબઈની આ કહેવાતી ટેકરી (હિલ) હકીકતમાં આશરે બસો ફૂટ ઊંચો બાસાલ્ટિક ખડક છે, એક મોનોલીથ સ્તંભ છે. કાળની થપેટોને ઝીલતી રહેલી ગિલ્બર્ટ હિલની ટોચે ગાંવદેવી – દુર્ગા માતાના મંદિર પ્રખ્યાત છે.

આવો, ‘અનુપમા’ પર આજે ગિલ્બર્ટ હિલ સંબંધી વિસ્મયકારી વાતો જાણીએ.

[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં  ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]

બ્રહ્માંડનાં રહસ્યો ઉકેલવા માનવી યુગોથી મથતો રહ્યો છે. સામાન્ય માનવ માટે તો શું, ફિલોસોફર અને વૈજ્ઞાનિક માટે પણ બ્રહ્માંડ એક અજીબ પહેલી બની રહ્યું છે. બ્રહ્માંડની ઉત્પત્તિ શી રીતે થઈ?બ્રહ્માંડનાં મૂળભૂત તત્ત્વો કયાં? યુનિવર્સનાં એલિમેન્ટરી પાર્ટિકલ કયાં? વિજ્ઞાન આગળ વધતું જાય છે; પ્રશ્નો ઓર ગુંચવાતા જાય છે. “તે શું છે?” પ્રશ્નનો જવાબ મેળવવામાં આપણને પ્રાચીન… Continue reading હાઇ એનર્જી પાર્ટિકલ ન્યુટ્રીનો પર સંશોધન માટે ભારતમાં ન્યુટ્રીનો ઑબ્ઝર્વેટરી

દુનિયાનું સૌથી વિશાળ અને ભવ્યતમ ધાર્મિક સ્થાન કંબોડિયા દેશનું અંગકોર વાટનું મંદિર છે. દક્ષિણ પૂર્વ એશિયામાં આવેલ કંબોડિયા (કાંપુચિયા/ ખ્મેર રિપબ્લિક) દેશનું અંગકોર વાટનું મંદિર તેની બેનમૂન શિલ્પ-સ્થાપત્યકલાને લીધે વિશ્વની સ્થાપત્ય અજાયબીઓમાં સ્થાન પામે છે.

પ્રાચીન સમયમાં ભારતીય સંસ્કૃતિનો પ્રભાવ સાઉથ ઇસ્ટ એશિયાના મ્યાનમાર, થાઇલેંડ, કંબોડિયા, મલયેશિયા, ઇન્ડોનેશિયા અને અન્ય દેશો સુધી વિસ્તરેલો હતો.

હજારેક વર્ષ પહેલાં સાઉથ ઇસ્ટ એશિયામાં એક સામ્રાજ્ય ‘ખ્મેર એમ્પાયર’ અતિ શક્તિશાળી અને વિસ્તૃત રાજ્ય વિકસ્યું હતુ. ખ્મેર સામ્રાજ્યની સ્થાપના હિંદુ ધર્મ પાળતા ખ્મેર રાજાઓએ કરી. બારમી સદીમાં ખ્મેર રાજા સૂર્યવર્મન બીજાએ સામ્રાજ્યના કેન્દ્ર સમા નગર અંગકોરમાં હિંદુ ધર્મશાસ્ત્રો મુજબ ભવ્ય વિષ્ણુ મંદિર બનાવ્યું. અંગકોર વાટના વિષ્ણુ મંદિરને બસોએક વર્ષ પછી બૌદ્ધ મંદિર બનાવવામાં આવ્યું. પંદરમી સદીમાં ખ્મેર સામ્રાજ્યની પડતી પછી અંગકોર વાટનું મંદિર ઘનઘોર જંગલોમાં ખોવાઈ ગયું. પુરાતત્ત્વવિજ્ઞાનીઓના અથાક પ્રયત્નોથી પુરાણા અંગકોરના 400 સ્ક્વેર કિલોમીટરમાં ફેલાયેલા અવશેષોને શોધી કાઢવામાં આવ્યાં છે. આર્કિયોલોજી અને લિડાર ટેકનોલોજીની કમાલથી આજે અંગકોર વાટના હિંદુ-બૌદ્ધ મંદિરને તેના ભવ્ય સ્થાપત્ય સાથે પુન: પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવ્યું છે. આવો, લિડાર ટેકનોલોજીએ પ્રકાશિત કરેલ અંગકોર વાટ મંદિરની કથાને ‘અનુપમા’ પર જાણીએ. [આપના સ્ક્રીન પર આ લેખ સંપૂર્ણ ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક (ટાઇટલ) પર ક્લિક કરશો. આભાર – હરીશ દવે]

  સર જમશેદજી જીજીભાઇ (સર જમશેત્જી જીજીભોય / જમશેતજી જીજીભોય) નું નામ મુંબઈના પરોપકારી, દાનેશ્વરી, પારસી વેપારીઓમાં પ્રથમ હરોળમાં આવે. ઓગણીસમી સદીના ઉદયકાળે જમશેદજી જીજીભાઈએ  પોતાનાં વહાણો ખરીદી ઠેઠ ચીન સુધી વ્યાપાર વિકસાવ્યો અને મુંબઈના પહેલા લખપતિઓમાં સ્થાન મેળવ્યું તે એક ગુજરાતીની મોટી સિદ્ધિ કહેવાય. જમશેદજી જીજીભાઈએ ઉદાર સખાવતો કરી મુંબઈ શહેરમાં સમાજકલ્યાણનાં કાર્યો કર્યાં,… Continue reading મુંબઈના અગ્રણી દાનવીર પારસી વેપારી જમશેદજી જીજીભાઈ

ભારતમાં વેપાર – ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે પારસીઓનું યોગદાન ભારતમાં વેપાર, વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે પારસીઓનું પ્રદાન અણમોલ લેખાય છે. પારસીઓ ઇરાનથી આવીને ગુજરાતમાં વસ્યા. આ ગુજરાતી પારસીઓએ ઝોરોસ્ટ્રિયન ધર્મની સુવાસ હિંદુસ્તાનભરમાં ફેલાવી. સુરત (દક્ષિણ ગુજરાત) અને મુંબઈમાં પારસીઓએ વેપાર – ઉદ્યોગના પાયા નાખ્યા. ટાટા, ગોદરેજ, વાડિયા, પીટિટ અને જીજીભોય પરિવારના પારસીઓએ ભારતીય ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રે અમૂલ્ય ફાળો… Continue reading ભારતમાં વ્યાપાર – ઉદ્યોગના પ્રણેતા ગુજરાતી પારસીઓ: વાડિયા પરિવાર અને શિપિંગ ઉદ્યોગ

. ગુજરાતનું નામ વિશ્વમાં રોશન કરનાર અમદાવાદના કિશોર હર્ષવર્ધન ઝાલાનો પરિચય આપ ‘અનુપમા’ પર મેળવી ચૂક્યા છો. હર્ષવર્ધન ઝાલાએ માત્ર ચૌદ વર્ષની ઉંમરે ગુજરાત સરકારના  ‘વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત સમિટ’ – 2017માં ગુજરાત સરકાર સાથે પાંચ કરોડના ‘એમઓયુ’ કર્યા તે તો આપ જાણો છો. હર્ષવર્ધન ઝાલાએ સ્વયં બનાવેલ લેન્ડ માઇન્સ ડિટેક્શન ડ્રોન પ્રત્યે વિશ્વના અગ્રણીઓનું ધ્યાન ખેંચાયું… Continue reading બિલ્યન એક્ટ્સના ‘હીરો એવૉર્ડ’ વિજેતા અમદાવાદના ડ્રોન-સર્જક હર્ષવર્ધન ઝાલા